Diğer

Postmenopozal Osteoporoz Olgularinda Tip I Kollajen N-Telopeptid X, Vertebra Morfolojik Parametreleri ve DEXA Degerleri Arasindaki Korelasyonlarin Arastirilmasi

  • Savas Gürsoy
  • Tekin Karsligil
  • Ercan Madenci
  • Emine Arica
  • Sema Keven

Turk J Osteoporos 2002;8(1):-

ÖZETOsteoporoz en sik görülen iskelet sistemi hastaligi olup, önemli bir halk sagligi problemidir. Tip I kollajen telopeptidler (NTx) kemigin osteoklastlarca gerçeklestirilen yikiminin spesifik göstergesi olarak tanimlanmis ve NTx’in idrar düzeyinin menopoz döneminde arttigi gösterilmistir. Çalismamiza 50 kadin alindi. Çalismada olgularin yas ortalamasi 64.7±2.7 yil, yas araligi ise 45-69 olarak saptandi. Olgularin menopoz ortalama süresi 15.4 ± 3.1 yil olarak saptandi. 30 kadin olgu da kontrol grubu olarak alindi. Kontrol grubunda yas ortalamasi 63.9 ± 2.1yil, yas araligi ise 44 - 68 olarak saptandi. Kontrol grubunda menopoz ortalama süresi 14.1±2.5 yil oldugu bulundu. Olgu ve kontrol gruplari arasinda NTx düzeyleri arasindaki farkin anlamli oldugu saptandi (pOlgu ve kontrol grubunun vertebra morfolojik parametreleri arasinda anlamli farklar oldugu saptandi. Olgu grubunda L1 ve L2 DEXA (T) degeri ile NTx idrar düzeyi arasinda korelasyonlarin varligi görüldü.Sonuç olarak NTx idrar düzeyi ile vertebra morfolojik parametreleri ve DEXA degerleri arasinda anlamli korelasyonlarin oldugu düsünülmektedir. Anahtar Sözcükler: Osteoporosis, Osteomark, Tip I Kollajen N-Telopeptid (NTx), Vertebra morfolojisiABSTRACTOsteoporosis is the most often seen skeletal disease that is an important public health problem. Type I collagen N-Telopeptides (NTx) is described as the specific marker of bone resorption. Its urinary level increases during the menopausal period.In our study, 50 female patients were included. Their mean age was 64.7±2.7 years and ranges between 45-69. Their mean menopause duration was 15.4±3.1 years. The control group was established with 30 female patients. Their mean age and ranges were 63.9±2.1years and 44-68 respectively. Their mean menopause duration was 14.1±2.5 years.The difference level of urinary NTx was found to be significant between patients and control group. Significant differences were found between the vertebra morphologic parameters of the patients and control group. In addition, correlation was determined between level of urinary NTx and lomber DEXA (T) values.In conclusion, significant correlations were found to exist between the level of urinary NTx, vertebra morphologic parameters and DEXA values. Key Words: Osteoporosis, Osteomark, Type I Collagen N-Telopeptides (NTx), Morphology of Vertebra

GIRIS

Osteoporoz (OP) en sik görülen iskelet sistemi hastaligi olup, yaygin endokrionopati içinde tanimlanan önemli bir halk sagligi problemidir. Öncelikle kadinlari daha fazla etkilemesine karsin, ortalama yasam süresinin artmasi hastaligin önemini her iki cins için artirmistir. Osteoporoz, düsük kemik kitlesi ve kemik dokusunun mikroyapisinin bozulmasi sonucu kemik kirilganliginin ve kirik olasiliginin artisi ile karakterize sistemik bir iskelet hastaligidir. Postmenopozal osteoporoz (PMO) olgularinda trabeküler kemik yapisindaki vertebralarda kemik kaybi ön plandadir. Bu bölgelerde olusan kemik kaybi sonucu vertebralar kama veya balik seklinde oldugu gibi vertebra yüksekliginin azalmasi ya da degisik tipte vertebra kiriklari ile karakterizedir (1). Osteoporoz tanisinda hastanin öyküsünün ve klinik muayenenin yanisira DEXA çalismalari altin standart olarak kabul edilmektedir. Ayrica OP tani ve tedavisinin izlenmesinde kullanilacak çesitli radyolojik ölçütler gelistirilmeye çalisilmistir. Bu çalismalar arasinada vertebra gometrisiyle Saville osteopeni skoru, Kleerekoper’in vertebra deformite skoru sayilabilir (2).Organizmada kemiklerin yapim ve yikim süreçlerinin dengede oldugu aktif bir döngü içinde oldugu bilinmektedir. Kemik yapimini yansitan parametreler arasinda osteokalsin, alkalen fosfataz ve prokollajen peptidler sayilabilir. Tip I kollajen telopeptitler (NTx) ise kemigin osteoklastlarca gerçeklestirilen yikiminin spesifik göstergesi olarak tanimlanmistir. NTx’in idrar düzeyi menopoz döneminde, primer hiperparatroidi, hipertroidi ve paget hastaliginda artar. Antirezorptif tedavi gören olgularda NTx idrar düzeyinin belirgin olarak azaldigi gösterilmistir (3,4). Bu çalisma OP olgularinda NTx idrar düzeyi ile vertebra ortalama yüksekligi, eni, alani ve DEXA degerleri arasinda korelasyonlarin varligini arastirmak amaci ile planlanmistir.


OLGULAR VE YÖNTEM

Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Anabilim Dalimiza basvuran olgulardan 50 kadin çalismaya alindi. Çalismada olgularin yas ortalamasi 64.7± 2.7 yil, yas araligi ise 45-69 olarak saptandi. Olgularin menopoz ortalama süresi 15.4 ± 3.1 yil olarak saptandi. Basvuran olgulardan asagida belirtilen kriterlere uyan 30 kadin olgu da kontrol grubu olarak alinmistir. Kontrol grubunda yas ortalamasi: 63.9 ± 2.1 yil, yas araligi ise: 44 - 68 olarak saptandi. Kontrol grubunda menopoz ortalama süresi: 14.1±2.5 yil oldugu bulunmustur. Çalismaya alinma kriteri olarak olgu ve kontrollerin menopozda olmasi, DEXA degerlerinin Dünya Saglik Örgütü’nün “OP” ve”Normal” tanimina uygun olmasi olarak belirlendi (1). Osteoporoza bagli herhangi bir kirigi olanlar ile, metabolik, enfeksiyöz, endokrinolojik veya malign bir hastaligin varligindan kuskulanilan olgular çalismaya alinmadi. Olgu ve kontrollerin L1-4 vertebralarin DEXA degerlendirmeleri, ortalama yüksekligi, eni ve alani Hologic QDR-1500 and Lunar DPX cihazi ile yapildi. NTx idrar düzeyinin belirlenmesi : Bu amaç için “Osteomark” olarak isimlendirilen “Ntx testi” kullanilmistir (Seattle, USA). Hasta ve kontrollerden örnek olarak sabah ikinci idrar veya 24 saatlik idrar alinmis ve çalisilincaya kadar –20 ∞C’de saklanmistir. Çalisma, üretici firmanin önerileri dogrultusunda yapilmistir. Osteomark, solid faz olarak NTx absorbe edilmis mikroveller kullanilarak hazirlanmis kompetetif inhibisyona dayali ELISA testidir. Örnekteki NTx, solid fazdaki NTx ile horseradish peroxidase kapli antikora baglanmak için yarismaktadir. Solid faza bagli antikor miktari bu nedenle zit olarak örnekteki NTx miktarini vermektedir. Örnekteki NTx konsantrasyonunun kantitatif degeri spektrofotometrik olarak saptanmakta ve standart kalibrasyon egrisinden hesaplanmaktadir. Çalisma degerleri, idrar dilüsyonlarinda üriner kreatinin saptanmasiyla düzeltilir ve litrede nanomol cinsinden kemik kollagen ekivalenti / litrede milimol kreatinin (nanomole bone collagen equivalents nM BCE / milimole creatinine) olarak sunulur. Bu amaçla sirasi ile asagidaki islemler yapilir (5).1.Idrardaki kreatinin düzeyleri (11.3)’e bölünerek idrar kreatini’nin milimol/litre (mM/L) olarak degeri bulunur.2. Sonuçlari mM/L olarak saptanan kreatinin degerine bölünerek nM BCE/ mM/L birimine dönüstürülür. 3. Normal degerleri erkeklerde : 13-78 nM BCE /mM/L , kadinlarda (Premenopozal ): 14-74 nM BCE/mM/L olarak kabul edilmektedir.


BULGULAR

Olgu ve kontrollerin demografik özellikler arasinda anlamli bir fark yoktu (Tablo 1).Olgu ve kontrol gruplari arasinda NTx düzeyleri arasindaki farkin anlamli oldugunu saptadik. (Grafik 1, p<0.001). Grafik 1’ de olgularin NTx degerlerinin daha heterojen ve medyan çizgisinin 300 nM BCE/mM/L degerine yakin oldugu görülüyor.Olgu ve kontrollerin L1-4 vertebra DEXA (T ve Z) degerleri tablo 2 de sunulmustur. Vertebra yüksekligi, eni ve alanlari ile ilgili veriler tablo 3 te sunulmustur. Olgu ve kontrol grubunda bu parametrelerden L3 vertebra yüksekligi, L1-4 vertebralarin enleri ve alanlari arasinda anlamli fark oldugu saptandi (Tablo 3). Ilk iki parametrenin anlamlilik düzeyinin p<0.05 oldugu; alanlar arasindaki farkin anlamlilik düzeyinin ise p<0.008 oldugu görüldü. Olgu grubunda NTx düzeyleri ile vertebra DEXA degerleri ve morfolojik parametreleri arasinda saptanan anlamli korelasyonlar tablo 4’te sunulmustur. Bu iliskilerden L1 ve L2 DEXA (T) degeri ile NTx düzeyi arasinda saptanan korelasyonlarin anlamlilik düzeyi digerlerine göre daha belirgindi. Anilan parametreler arasindaki korelasyonlarin grafigi ve dogru denklemi grafik 2 ve grafik 3 te sunulmustur. Benzer karsilastirma kontrol grubunda da yapildi ancak anlamli bir korelasyon saptanamadi. Tablo 4: NTx Düzeyi-Vertebra Ölçüm Degerleri Arasindaki Korelasyonlar


TARTISMA

Osteoporoz prevalansinin yaklasik %0,6 oldugu, görülme sikliginin yasla birlikte artigi bildirilmistir. Ülkemizde yapilan epidemiyolojik çalismanin sonuçlari vertebral deformite prevalansinin % 40 oldugunu göstermistir (6). OP tanisinda DEXA’nin altin standart olarak kabul edilmesine karsin yalanci negatif sonuçlarin da önemli oranda oldugu düsünülmektedir. Örnegin sisman olgularda DEXA’nin uygulanabilirliginin zor oldugu;. bu yöntemde osteofitler, hiperosteoz sendromlari, aort kalsifikasyonu ve vertebra kiriklari gibi tablolarin yalanci negatiflige neden olabildigi bildirilmistir (7). Bu nedenle OP tani ve tedavinin izlenmesinde kullanilabilecek yeni ölçütlerin olusturulmasina yönelik çok sayida çalismalar arasinda tip I kollajen N- telopeptidlerin (NTx) idrar düzeyinin kemik yikiminin seçici göstergesi oldugu vurgulanmistir (8-10). Çalismamizda NTx düzeyi olgu ve kontrol grubunda anlamli olarak farkli bulundu. Olgu NTx düzeylerinin daha heterojen bir görünüm sergilemesine karsin degerlerin çogunun %50‘ lik dilim içinde, 200-400 nmBCE/Nmol araliginda oldugundan bu parametrenin çesitli karsilastirmalarda kullanilabilecek bir kriter olabilecegini düsündük (Grafik1). Postmenopozal kadinlarda vertebral kiriklarin görülme sikligi kesin bilinmemekle birlikte kalça kiriklarinda oldugu gibi yasla eksponansiyel olarak arttigi bildirilmistir (11). Bir çalismada vertebral vücut indeksi ile KMY’nun birlikte, olgularin tasidigi vertebra kirik riskini açiklayabilecegi savunulmustur (12).Osteoporotitik olgularda gözlenen vertebra deformitelerini incelemek amaci ile düzenlenen çalismada vertebra morfolojik parametreleri arasinda vertebra yüksekligindeki kayib yüzdesinin pratik ve kullanilabilir oldugu savunulmus (13). T5-L5 Vertebralari kapsayan bir çalismada vertebra yüksekliklerini komsu vertebra yüksekligine oranlayarak göreceli bir ölçüt “omurganin deformite indeksi” olusturulmus ve bu parametrenin OP olgularinin izlenmesinde yararliligi ve (14) vertebra morfolojik parametrelerle BMD arasinda pozitif iliskinin varligi (15) gösterilmistir. Çalismamizda olgu ve kontrol gruplarinin vertebra morfolojik parametrelerinden L3 vertebra yüksekligi, L1-4 vertebralarin enleri ve alanlari arasinda anlamli fark oldugu saptandi (Tablo 3). Ilk iki parametrenin anlamlilik düzeyinin p<0.05; alanlar arasindaki farkin anlamliliginin ise p<0.008 düzeyinde oldugu görüldü. Çalismamizda olgu ve kontrollerin vertebra yüksekligi, eni ve alanlari arasindaki farkin anlamli oldugu bulunmustur. Ancak bu çalismada NTx düzeyleri ile vertebra morfolojik parametrelerinden sadece L3-4 vertebra yüksekligi arasinda zayif bir korelasyon oldugu görüldü. NTx düzeyi ve yükseklik arasindaki negatif iliski OP klinigi ile uyumludur. Kemik yikiminin göstergesi olan NTx idrar düzeyinin artmasi, vertebra yüksekliginde azalmanin nedeni arasinda sayilabilir. Biz anilan parametreler ile NTx düzeyi arasinda anlamli iliskilerin, olasilikla olgu sayisinin artirilmasi ile, gösterilebilecegini düsünüyoruz. NTx idrar düzeyi ile L1-2 vertebra DEXA (T) degerleri arasinda saptanan dogrusal denklemlerin klinik yarari oldugunu düsünüyoruz. Örnegin , saptanan bir NTx idrar düzeyi ile L1 veya L2 DEXA (T) yaklasik degeri bulunabilir. Bu bilgi olgunun tanisinda veya tedavi etkinliginin izlenmesinde kullanilabilecek bir veri olarak degerlendirilebilir. Sonuç olarak NTx idrar düzeyi ile vertebra morfolojik parametreleri ve DEXA degerleri arasinda anlamli korelasyonlarin oldugunu düsünüyoruz. Daha fazla sayida olgu ve kontrolleri kapsayan çalismalarla anilan parametreler arasinda klinikte kullanilabilecek daha güvenilir verilerin elde edilebilecegine inaniyoruz.


1. Eryavuz-Saridogan M: Osteoporozun Tanimi ve Siniflandirilmasi. Ed: Gökçe-Kutsal Y, Modern Tip Seminerleri 19. Osteoporoz. Günes Kitabevi, Ankara. . 2001;0:0-0.

2. Sepici V. Osteoporozda tani yöntemleri. Editörler: Ertüngealp E, Seyisoglu H : Menopoz ve Osteoporoz. Form Reklem, Istanbul. . 2000;0:0-0.

3. Atley LM, Mort JS, Lalumiere M, Eyre DR. Proteolysis of human bone collagen by cathepsin K: Characterization of the cleavage sites generating the cross-linked N-telopeptide neoepitope. Bone 2000 . 6;0:0-0.

4. Hanson DA, Weis MAE, Bollen MA, Maslan SL, et al. A specific immunoassay for monitoring human bone resorption: Quantitation of type I collagen cross-linked N-telopeptides in urine. J Bone and Mineral Research 1992 . 7;0:0-0.

5. Lieb MS: Use of NTx assay in a woman with postmenopusal osteoporosis. In: moderator: Troum MO: The Clinical Utility Of Cross-Linked N-Telopeptides (NTX). Regional Consensus Conference. Los Angeles, . 1996;0:0-0.

6. Gökçe-Kutsal Y: Osteoporoz. Editörler: Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y: Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon. Günes Kitabevi, Ankara. 20002. 20002;0:0-0.

7. Morgan LS, Saag GK, Julian AB, Blair H: Osteopenic Bone Disease. In: Ed: Koopman JW. Arthritis and Allied Conditions, 14 th Volume 2, . 2001;0:0-0.

8. Rosen HN, Pollak DR, Moses AC, Rosenblatt M, et al. Specificity of urinary excretion of cross-linked N-telopeptides of type I collagen as a marker of bone turnover. Calcif Tissue Int 1994 . 54;0:0-0.

9. Garnero P, Shih JW, Gineyts E, Karpf BD, et al. Comparison of new biochemical markers of bone turnover in late postmenopausal osteoporotic women in response to alendronate Treatment. J Clin Endocrinol Metab . 1994;0:0-0.

10. Eker P. Osteoporozda tip 1 kollajen N-telopeptid’in (NTx) yeri ve önemi. Türkiye Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Dergisi 20003. 20003;0:0-0.

11. Kanis JA, McCloskey EV. Epidemiyology of vertebral osteoporosis. Bone . 1992;0:0-0.

12. Goh JC, Low SL, Bose K. Vertebral body index and bone mineral density in women with spinal fractures. Acta Orthop Scand . 1994;0:0-0.

13. Black DM, Palermo L, Nevitt MC, Genant HK, et al. Defining incident vertebral deformity: A prospective comparison of several approaches. J Bone Miner Res . 1999;14:0-90.

14. Sauer P, Leidig G, Minne HW, Duckeck G. Spine deformity index versus other objective procedures of vertebral fracture identification in patients with osteoporosis. J Bone Miner Res. 1991 . 3;0:0-0.

15. Sone T, Tomomitsu T, Miyake M, Takeda N, et al. Age-related changes in vertebral height ratios and vertebral fracture. Osteoporos Int . 1997;2:0-113.