GIRIS

Osteoporoz, düsük kemik mineral yogunlugu (KMY) ve kemik dokusunun mikromimari özelliklerinde bozulmalarin varligi ile birlikte, kemik kirilganliginin artmasi ile karakterize metabolik bir kemik hastaligidir (1,2).Kirik riskini artiran osteoporoz, özellikle yaslilarda morbidite, mortalite ve disabilitenin de önde gelen nedenlerindendir (3). Toplum sagligi ve artan tedavi maliyetlerinin etkisi ile tüm dünyada osteoporozun tedavisinden çok, önlenmesi yönündeki çalismalar agirlik kazanmistir (4). Osteoporoza neden olan risk faktörlerinin belirlenmesi, riskli gruptaki kisilerin osteoporozun komplikasyonlarindan korunmak için egitilmesi ve gerekli medikal tedavilerin verilmesi yasli popülasyonda osteoporotik kiriga bagli morbidite ve mortalite oranini azaltacaktir. Ayni zamanda bu risk faktörlerinin bilinmesi ve toplumun bu konuda bilinçlendirilmesi tedavisi pahali, uzun süreli olan bu hastaligin önlenmesi açisindan da oldukça yararli olacaktir.Osteoporoza neden olan bazi hastaliklar ve kullanilan ilaçlar yaninda çesitli çevresel risk faktörleri ve yasam tarzinin da kemik kütlesine etkileri Tablo 1’de sunuldu (5).Bizim bu çalismadaki amacimiz su ana kadar tespit edilen yatkinlastirici risk faktörlerin, Dogu Anadolu Bölgesi sinirlari içinde yer alan Gaziantep ilinde yasayan osteoporotik hastalarla, Dogu Karadeniz Bölgesi sinirlari içinde yer alan Trabzon ilindeki osteoporotik hastalarin KMY’daki bölgesel farkliliklarina etkisinin olup olmadigini arastirmaktir.

MATERYAL VE METOD

Bu çalisma Gaziantep Üniversitesi Tip Fakültesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Tip Fakültesi Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Anabilim Dali polikliniklerinde 2002 yili içerisinde postmenopozal osteoporoz teshisi konulan hastalar üzerinde yapildi. Çalismaya Gaziantep’ten 162, Trabzon’dan da 156 olmak üzere toplam 318 hasta alindi. Gaziantep bölgesi 1.grup, Trabzon bölgesi ise 2.grup olarak ayrildi.Tüm hastalarin KMY, Dual Foton X-Ray Absorbsiometry (DEXA, Hologic Q2000, Holojik Q1600) ile lomber ve kalça bölgelerinin çekimleri yapildi ve herhangi bir bölgenin KMY’nun t – skoru (-2.0) SD’nin altinda ise çalisma kapsamina alindi. Vücut agirliginin etkisini daha iyi degerlendirebilmek için tüm hastalarin boy, kilo ve vücut kitle indeksi (VKI) kg/cm2 kaydedildi.Hastalara MEDOS çalisma grubu anketinden modifiye edilmis osteoporoz takip anket formu tip doktoru gözetiminde dolduruldu (6).Anket formu: Egitim durumu, meslegi, dogum yeri, boy, kilo, saç rengi, göz rengi, ten rengi, tiroid, böbrek üstü bezi, mide ve barsak, kemik, karaciger sistemleri ile ilgili hastalik geçirip geçirmedigi, hastaya ooferektomi uygulanip uygulanmadigi, menars tarihi, menopoz tarihi, mensturasyon durumu, düsük yapip yapmadigi, daha önce osteoporoz ve romatoid artrit tanisi konup konmadigi, uzun süreli ilaç tedavisi görüp görmedigi, alkol, sigara kullanimi, uzun süre hastanede yatip yatmadigi, düzenli spor yapip yapmadigi, dogum sayisi, kullanilan dogum kontrol yöntemi, bebekken anne sütü alip almadigi, süt içme aliskanligi, giyim aliskanligi, güneste kalma gibi sorulari kapsamaktaydi.Sistemik hastaligi olanlar, cerrahi olarak menopoza girenler, romatoid artrit tanisi konulanlar, tiroid, böbrek, mide-barsak, karaciger gibi sekonder osteoporoza neden olabilecek hastaligi olanlar çalismaya alinmadilar.Elde edilen veriler SPSS for Windows 10.0 programi ile analiz edildi. Her iki gurup arasinda, kalça (total femur, Wards üçgeni) ve bel (L1-L4) KMY karsilastirildi ve istatistik olarak anlamli olup olmadigi Student - t testi ile yorumlandi. Boy, yas ve kilo gibi devamli degiskenler de Student – t testi ile; kategorik degiskenler (predispozen faktörler) ise chi-square testi ( X2 test) ile karsilastirildi.

BULGULAR

Çalismaya alinan 318 postmenopozal osteoporozlu hastanin yas, kilo, boy ve VKI’leri Tablo II’de sunuldu. Gaziantep bölgesinde yasayan hastalar, istatistik olarak Trabzon bölgesinde yasayan hastalara göre daha kilolu bulundu (p0.05, Tablo 2).Gruplarin L2-4, Femur (total) ve Wards üçgeni KMY ölçümlerinin T ve Z skorlarinin dagilimlari Tablo III’de sunuldu. Ortalamalari, minumum ve maksimum degerleri ile gruplar arasinda istatistik fark olarak anlamli olup olmadiklari incelendiginde, Trabzon bölgesinde yasayan hastalarin KMY sonuçlari ( L2-4, Femur (total) ve Wards üçgeni ), Gaziantep bölgesinde yasayanlarin KMY sonuçlarina göre anlamli olarak daha düsük bulundu (p0.05, Tablo 4).Ten renginden (esmer, bugday, beyaz), beyaz renk, çay içme aliskanligindan (içmiyor, az içiyor, çok içiyor) çok fazla çay içme aliskanligi 2.grupta anlamli bulundu (p<0.001, Tablo 4). Ten renginden esmer, bugday renk, göz renginden (siyah, kahverengi, ela, mavi, yesil), siyah renkli göz, dogum ve düsük sayisi, günesten yararlanma aliskanligi parametreleri ise 1. gruptaki hastalarda anlamli bulundu (p<0.001, Tablo 4).

TARTISMA

Osteoporoz özellikle kadinlarda menopoz sonrasinda en sik karsilasilan saglik problemlerinden biridir. Kirik olusana kadar herhangi bir semptom ortaya çikmayabilir. Bu nedenle kemik mineral yogunlugunun ve diger risk faktörlerinin erken dönemde belirlenmesi koruyucu saglik hizmetlerinin geregidir. Bu sayede osteoporozu erken teshis etmek mümkün olacaktir. KMY ölçümleri yüksek risk tasiyan bireylerin belirlenmesinde degerli bir yöntem olmakla beraber, kitle taramalari için pratik ve ekonomik gözükmemektedir. Kirik olustuktan sonra kemigin bozulmus olan yapisi ve dayanikliliginin yeniden yapilanamadigi da unutulmamalidir (7).Osteoporoz multifaktöriyel olarak olusan bir klinik tablodur. Genetik potansiyel ile belirlenen doruk kemik kütlesi beslenme, egzersiz ve hormonal durum gibi diger faktörlerle modifiye edilebilmektedir (8).Çesitli yazarlar tarafindan yapilan longitüdinal prospektif çalismalarda yas, menopoz yasi, menopoz süresi, kilo, günlük kalsiyum kullanimi, alkol, sigara tüketimi, egzersiz aliskanligi ve kirik öyküsü ile KMY arasinda iliski oldugu gösterilmistir (4,5,5,6,7,8,9).Bizim çalismada, gerek kültürel gerekse iklim olarak farkli iki bölgede yasayan hastalar arasinda; giyim, alkol, sigara tüketimi, süt içme ve anne sütü alma aliskanliklari arasinda anlamli bir iliski bulunmamistir (p>0.05). Bunun inceledigimiz popülasyonda sigara, alkol kullanim oraninin düsük olmasina bagli oldugunu düsünüyoruz. Her iki bölgede de hayvanciligin gelismis olmasi, süt tüketimini arttirmakta ve her iki grup arasinda da anlamli bir farklilik bulunmamaktadir. Giyim aliskanliklarinda da her iki bölge arasinda yine anlamli bir farklilik yoktu.Sisman bireylerde KMY’nun daha yüksek degerde bulunmasi birçok arastirmaci tarafindan periferik östrojen yapimina ve kemiklere binen yükün artmasina baglamaktadir (10). Gaziantep yöresinin kendine has yemek kültürünün zenginliginden olsa gerek, bu bölgede yasayan hastalarda VKI yüksek çikmistir. Bu farkliligin Trabzon’da yasayan hastalara göre anlamali oranda KMY’nu da etkiledigi görülmektedir (p<0.001). Sismanligin KMY’nun asiri derecede düsük çikmasina engel oldugunu söyleyebiliriz. Gaziantep yöresinde yasayan hastalarin osteoporoz olmalarina ragmen KMY’nun, Trabzon yöresinde yasayanlara göre daha iyi degerlerde olmasi bizim bu görüsümüzü destekler tarzda çikmistir.Pek çok yazar, çesitli çevresel risk faktörlerinin KMY üzerindeki belirleyici faktörleri arastirmislar, ancak KMY’nun yerini alabilecek kuvvetli belirleyicileri bulamamislardir (11). Dinçer ve arkadaslarinin (12) yapmis olduklari çalismada da benzer sonuç çikmistir. Biz de bu görüsü destekliyoruz, ancak bizim bu çalisma ile vurgulamak istedigimiz bölgeler arasinda bazi yatkinlastirici risk faktörlerin bireyleri digerlerine göre daha çok etkiledigidir. Bu farkliliklarin bize tedaviye baslama ile ilgili önemli ipuçlari verebeliecegi vurgulanmalidir.Nelson ve arkadaslari (13) cilt rengi, VKI ve KMY iliskisini postmenopozal dönemdeki saglikli siyah ve beyaz kadinlarda ve vertebra kirigi olan beyaz osteoporotik kadinlarda arastirmislardir. Sonuçta cilt rengi osteoporoz için bir risk faktörü olarak bulunmamis ve yüksek VKI hem beyaz hem de siyahlarda kemik mineral yogunlugu üzerine etki saglamasina karsin osteoporoz gelisimi açisindan koruyucu bir faktör olarak bulunmamistir. Bizim çalismamizda Gaziantep, Güney Dogu Anadolu illerinden biri olup iklimi, karasal iklimdir. Yagmur az yagar ve hava genellikle güneslidir. Dolayisiyla esmer ve bugday renkli insanlar çogunluktadir. Bunun yani sira Karadeniz illerinden biri olan Trabzon bol yagis alan ve günesin daha az görüldügü bir bölgedir. O bölgede yasayan insanlar ise daha çok beyaz tenlidir. Burada cilt renginin her ne kadar KMY üzerinde bir etkisi olmadigi söylense de bize göre cilt renginin kisinin günes isigindan ne kadar fazla yararlandiginin veya etkilendiginin bir göstergesi olabilecegine inaniyoruz. Çalismamizda da esmer ve bugday renge sahip osteoporozlu hastalarin KMY, beyaz tenli hastalarin T ve Z skorlarina göre KMY’nda hem bel hem de kalça için anlamli farkliliklar bulunmustur (p<0.001).Türkiye’nin bölgeleri arasinda iklim farki oldugu gibi, yasanti, geçim kaynaklari, gelenek ve görenekleri gibi faktörler de bölge insanlari üzerinde farkli etkiler yapmaktadir. Biz osteoporoz nedeniyle bu farkliliklari arastirirken özellikle çay tüketimi ile dogum ve düsük oranlari arasindaki farkliliklar da gözümüze çarpmistir. Çayin kalsiyum metabolizmasi üzerindeki olumsuz etkisi bilinmektedir. Türkiye’nin ve Dünya’nin önemli oranda çay ihtiyacini karsilayan Trabzon’da, tüketimin de bir o kadar fazla oranda oldugunu gördük. Dogu Anadolu bölgesinde dogum ve düsük sayisinin yüksek olmasi da yine bölgesel bir farkliliktan kaynaklanmaktadir.Trabzon’da yasayan hastalarin; günes isigindan yeteri kadar faydalanmamalari, asiri derecede çay tüketimleri ve VKI’lerinin düsük olmasi, KMY’larinin daha düsük çikmasinin nedenleri arasinda sayilabilir. Gaziantep’de yasayan hastalarin ise; VKI’lerinin yüksek olmasi, günesten daha fazla yararlanmalari KMY’nda daha fazla azalmaya engel olmus gibi görülmektedir. Kuskusuz genetik ve daha bir çok farkliliklarin da buna neden olabilecegini biliyoruz. Daha genis kapsamli ve hastalarin genetik yapilarindaki farkliliklarini da ortaya çikararak yapilacak çalismalarla bu konuya daha açiklik ve netlik getirmek mümkün olacaktir.Bize göre bölgesel farkliliklar, gelenekler, görenekler, o yörede yasayan insanlarin yasayis, giyinis tarzlari, günlük aliskanliklari, sosyoekonomik düzeyleri, kültürel düzeyleri ve bunlara benzer bir çok faktörlerin, osteoporoz açisindan yüksek risk tasiyan kisileri belirlemede önem kazandigina inaniyoruz. Bu asamada yapilacak KMY ölçümleri ile daha iyi anlasilacaktir. Bu yaklasim gereksiz yere KMY ölçümlerinden kurtaracaktir. Çalismamizda iki farkli bölge insanini degerlendirdik ve yatkinlastirici risk faktörleri arasinda önemli fakliliklar bulduk. Bu farkliliklar bize hastaligin derecesi hakkinda da fikir vermistir.Sonuç olarak hastanin yüksek risk tasiyip tasimadigini tespitte ilk önce yapilmasi gereken, masrafsiz bir yolla kisinin; yasadigi yer, bölge, aliskanliklari, gelenek ve görenek anlayisi gibi faktörler bize önemli ip uçlari verebilir. Daha sonra yapilacak KMY ölçümü ile hastaligini teshis etmek mümkün olacaktir. Bu yaklasim tarzinin gerek ülke ekonomisine gerekse osteoporozun erken teshisine büyük fayda saglayacagi kanaatindeyiz.