Giris

Osteoporoz (OP) düsük kemik kitlesi ve kemik dokusunun mikromimarisinde bozulma ile karakterize, sistemik bir iskelet hastaligidir (1). Kemigin kirilma riskinin artmasiyla olusan kiriklar ve bunlarin komplikasyonlari sonucu hasta bakiminin güçlesmesi ve maliyetlerdeki artis nedeniyle OP da erken tani, tedavi ve takip son dönemde önem kazanmistir.Kemik yogunlugu,kemigin fizyolojik ve patofizyolojik durumunun önemli bir göstergesidir, bu nedenle Kemik Mineral Yogunlugu (KMY) ölçümü kemikte kirik olusma riskinin saptanmasi açisindan son derece önemlidir (2). Bu amaçla kemik yogunlugunu ölçen degisik tarama yöntemleri gelistirilmistir. Single- ve dual-photon absorbsiyometri, kantitatif komputerize tomografi (QCT), dual enerji x-isini absorbsiyometri (DEXA), kantitatif ultrasonografi (KUS) gibi yöntemler günümüzde kullanilmaktadir (3). DEXA’nin kemik mineral yogunlugunu (KMY) belirlemedeki etkinligi çok sayida çalismada kanitlanmis ve çogu yazar tarafindan ‘altin standart’ olarak tanimlanmistir (4). Ancak DEXA kemik elastisitesi ve mikromimarisi gibi özellikler hakkinda fazla bilgi verememektedir (5,6). Kantitatif ultrason (KUS) sistemleri ise osteoporoz ve fraktür riskinin degerlendirilmesinde radyasyon kullanan dansitometri tekniklerine ucuz, hizli, tasinabilir bir alternatif olarak ilgi çekmektedir ve KUS degerlerinin fiziksel özellikleri nedeniyle sadece kemik yogunlugunu degil, küçük bir oranda da olsa kirik riskinin belirlenmesinde önemli rol oynayan elastisite, konnektivite ve homojenite gibi özellikleri de ortaya koyabildiginden bahsedilmektedir (7).Kantitatif ultrasonografik degerlendirmelerin dogruluk ve tutarliliginin yüksek oldugu ile ilgili çok sayida çalisma literatürde yer almakta ancak son zamanlarda KUS degerlerinin DEXA degerleri ile karsilastirildigi çalismalar (8,9) dikkat çekmektedir. Kantitatif USG, ultrasonografik dalgalarin dokular içerisinden geçerken ugradigi fiziksel degisimler esas alinarak gelistirilmis bir yöntemdir. Kantitatif USG de kemik yogunlugu hesaplamasinda kullanilan vücut bölgesi kalkaneus bölgesidir. Kullanilan parametreler kemikten geçen sesin hizi (SOS, speed of sound), sesin zayiflamasi (UA ultrasound attenuation) ve bunlarin kombinasyonu olan sertliktir (stiffness). Kantitatif USG inceleme süresi çok kisa, radyasyon riski olmayan, maliyeti ucuz, tasinmasi ve uygulanmasi kolay bir yöntemdir. Ancak, teknigin kalkaneus gibi periferik yapilarla sinirli olmasi ve diger ölçüm testlerinde osteoporoz tanimlanan hastalarin %10 undan fazlasinda yalanci normal sonuçlar vermesi gibi olumsuz yönleri vardir. Ayrica, vertebralar gibi medikal tedaviye cevapta en duyarli olan trabeküler kemikten zengin yapilarin degerlendirilmesinin mümkün olmamasi diger önemli bir dezavantajdir.DEXA ile iskelet bölgesi degisik yogunlukta iki X isini demetine maruz birakilir ve kemigin mineral içerigi, radyasyon miktarindan, bilgisayar programlari araciligi ile hesaplanir. DEXA ile santral (kalça ve omurga), periferik (önkol) ve tüm vücut taramasi yapilabilir. Invaziv olmamasi, kisa sürede tamamlanmasi, lomber omurga ve kalça gibi osteoporoz ve kirik riski en yüksek iskelet kisimlarinin ölçümünü saglamasi ve ölçümlerin dogrulugu ve kesinligi nedeni ile izlem ve kontrol için uygun olmasi gibi avantajlari vardir. Tek gerçek dezavantaji ise seçilen alandaki her seyi ölçüme dahil etmesidir. Bazen ossifikasyonun nedenini anlamak güç olabilir (kalsifiye lenf nodu, aorta veya spondilofitler).Sonuçlarin bildirilmesinde T ve Z skorlari kullanilir. T skoru, genç yetiskinlerin (20-30 yas) ortalama kemik mineral yogunluklarinin kaç standart sapma (SD) altinda veya üzerinde oldugunu, Z skoru ise ayni yastaki kisilerin ortalama kemik mineral yogunluklarinin kaç SD altinda veya üzerinde oldugunu gösterir. Kalça yada omurgadaki bir SD ortalama degerin yaklasik %10-15 ine karsilik gelir.Bu çalismanin amaci topuktan ölçülen KUS ölçüm parametreleri ile lomber ve femurdan ölçülen DEXA ölçüm parametreleri arasindaki uyumu arastirmaktir.

Saglik Bakanligi Istanbul Egitim ve Arastirma Hastanesi FTR Klinigine Kasim 2007 Ocak 2008 tarihleri arasinda basvuran hastalardan postmenopozal dönemde olan DEXA ölçümleri -2,5 ve altinda olan (WHO kriterlerine göre OP tanisi almis) 53 hastanin KUS cihazi ile FTR servisinde KMY ölçümü yapildi. Ölçümlerde Osteometer DTU-one Ultrasound Instrument (Osteometer Medi Tech A/S. Denmark) kullanildi. Ölçüm için hastalarin sol ayaklari oda isisinda su içeren bir kap içine konuldu. Her taramada ölçümleri ayni noktadan yapabilmek için yari-otomatik teknikle seçilen “region of interest” (ROI) ölçüm noktasi olarak kullanildi. Sol topuktan BUA (dB/MHz) ve SOS (m/s) ölçümleri yapildi. Bilgisayar programi ile T ve Z skorlari elde edildi. Her gün ölçüme baslamadan önce cihazin kalibrasyonu yapildi.Çalismaya katilan hastalarin, hastanemizde bulunan Hologic (Explorer QDR Hologic Inc., Bedford, MA, ABD) marka DEXA cihazi ile ölçümleri yapildi.Bulgular Windows için hazirlanmis SPSS 8.0 programina girildi ve KUS ve DEXA ölçümlerinin korelasyonu Pearson korelasyon testi ile degerlendirildi (Tablo 2), (Tablo 3).Bulgular

Hastalarimizin yas ortalamasi 60,23 (43-82), kilo ortalamasi 69,09 (43-92) ve menopoz yasi ortalama 45,57 (30-57) idi. Hastalarin demografik özellikleri Tablo 1 de gösterildi. KUS t skorlari ile DEXA L2-L4 t skorlari arasinda anlamli uyumluluk vardi (r=0.463 p=0.000 p<0.005 anlamli). KUS z skorlari ile DEXA L2-L4 z skorlari arasinda anlamli uyumluluk vardi (r=0.510 p=0.000 p<0.005 anlamli), KUS t skorlari ile DEXA femur boyun t skorlari arasinda anlamli uyumluluk vardi (r=0.467 p=0.000 p<0.005 anlamli), KUS z skorlari ile DEXA femur boyun z skorlari arasinda anlamli uyumluluk vardi (r=0.418 p=0.002 p<0.005 anlamli).

Tartisma

Biz bu çalismamizda postmenopozal dönemdeki kadinlarda DEXA degerleri ile KUS degerlerinin uyumlu olup olmadigini arastirdik.Pafumi ve ark.’larinin yaptiklari bir çalismada da özellikle genç dönem postmenopozal grupta KUS ile DEXA nin uyumlu sonuçlar verdigi gösterilmis. Bu sonuçlar bizim çalismamizdaki sonuçlarla da uyumlu idi (10).Dubois ve ark.’lari premenopozal ve postmenopozal kadinlardaki DEXA ve KUS’u kiyasladiklari çalismada premenopozal kadinlardaki korelasyonun postmenapozal kadinlardan daha düsük oldugunu göstermislerdir (11). Arastirmacilar kemik kaybinin menopozla basladigini ve yine menopozla kalkaneus ve distal radiusta trabekül sayisi ve trabeküler araligin azaldigini öne sürerek, BUA’nin kemik mikromimarisi saglamken düsük KMY’yi tespit etmeye daha duyarsiz oldugunu ve trabekül yapisi bozulmaya basladigi dönemlerde BUA’nin DEXA ile daha korele sonuçlar verdigini ileri sürmüslerdir. Bizim çalismamizda hastalar postmenopozal dönemde olup, sonuçlarimiz bu çalismanin sonuçlari ile uyumlu idi.Bizim çalismamizin aksine, Bingöl ve ark.’lari total femur T-skoru -1’in altindaki hastalarda BUA ile yine düsük düzeyde fakat anlamli iliski oldugunu, ancak T-skor -2.5’un altindaki hastalarda BUA’nin DEXA ölçümleriyle anlamli bir korelasyon göstermedigini, SOS ile DEXA parametreleri arasindaki korelasyonun ise tüm gruplarda anlamlilik ölçüm bölgelerine göre degismekle birlikte düsük ve orta düzeyde bulundugunu (r=0.16-0.57, p<0.01) bulmuslardir (12). Tuna ve ark.’larinin 120 postmenopozal kadini içeren çalismalarinda tibial SOS ve lomber femoral DEXA arasinda zayif korelasyon bulmuslardir (13). Bu konuyla ilgili yapilan çalismalarda farkli sonuçlarin ortaya çikmasinda, çesitli sayida cihaz kullanilmasinin, bu cihazlarda günlük kalibrasyon gerekliliginin olmasi ve cihazlarin kullanimi ile ilgili teknik yeterliligin (ayagin cihaza dogru yerlestirilmesi gibi) olmasi gibi faktörlerin etkili oldugunu düsündük.Krieg ve ark.’lari topuk KUS için yaptiklari metaanaliz sonucunda DEXA nin olmadigi yerlerde KUS un tani ve kirik riski saptamada kullanilabilecegini önermislerdir (14). Biz çalismamizda postmenopozal dönemdeki kadinlarin KUS degerleri ile DEXA degerlerinin korele oldugunu bulduk. KUS un radyasyon içermeyisi, DEXA ya oranla düsük maliyetli olmasi ve tasinabilirliginin kolay olmasi, osteoporoz taramalarinda KUS un uygulanabilir oldugunu düsündürmektedir.