Giriş

D vitamini güneş ışınlarının etkisiyle deride sentezlenen böbrekte aktif formuna dönüşen kemik ve kalsiyum (Ca) metabolizmasında rol oynayan önemli bir hormondur. D vitamini reseptörleri (DVR) intranükleer yerleşimli olup beyin ve spinal kord dahil birçok dokuda bulunmaktadır (1,2). Ayrıca 25-hidroksi D [25(OH)D] vitamini aktif forma dönüştüren 1α hidroksilaz ve terminal kalsitriol aktive edici enzimin fetal ve yetişkin beyin dokusunda özellikle korteks ve hipokampusta yaygın olarak bulunduğu gösterilmiştir (1-3). Bu nedenle son zamanlarda nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların D vitamini ile ilişkisini araştıran birçok çalışma yapılmaktadır. Bazı çalışmalarda düşük serum D vitamini konsantrasyonlarının kognitif fonksiyon bozukluklarıyla ilişkilendirilebileceği ileri sürülmektedir. Fakat henüz kesin bir sonuca ulaşılamamıştır (3,4). Biz bu çalışmamızda genç erişkin kadınlarda D vitamini düzeyleri ile kognitif performans arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık.

Gereç ve Yöntem

Çalışmaya İstanbul Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Osteoporoz özel dal polikliniğine başvuran 18-65 yaş arası okur yazar 104 kadın hasta dahil edildi. Bilinen nörolojik ve psikiyatrik hastalığı olan santral sinir sistemini etkileyen ilaç kullanım öyküsü olan hastalar çalışmaya alınmadı.

Hastaların yazılı onamları alındıktan sonra demografik özellikleri, giyim tercihi, güneşlenme süreleri, sigara kullanımları, eğitim durumları, sabah açlık kanından ölçülen serum 25(OH)D vitamin ve laboratuvar parametrelerinden Ca, fosfor, parathormon düzeyleri kayıt edilerek kognitif fonksiyonları değerlendirmek amacıyla Standardize Mini Mental Testi (SMMT) uygulandı.

25(OH)D vitamin düzeyi <20 ng/mL D vitamini eksikliği, 20-29 ng/mL D vitamini yetersizliği, >30 ng/mL normal, >150 ng/mL intoksikasyon olarak kabul edildi.

SMMT ilk kez Folstein ve ark. (5) tarafından yayınlanmış daha sonra Molloy ve Standish (6) tarafından 1997’de standardize edilmiştir. Bilişsel düzey tespiti ve bozuklukların saptanmasında klinik pratikte kısa sürede uygulanabilen bir metottur. Yönelim, kayıt hafızası, dikkat ve hesaplama, hatırlama ve lisan olmak üzere 5 ana başlıktan oluşmaktadır. On bir madde toplam otuz puan üzerinden değerlendirilir (7).

SMMT’nin Türkçe geçerlilik ve güvenirliği Gungen ve ark. (7) tarafından yapılmıştır.

İstatistiksel Analiz

İstatistiksel analiz SPSS 20.0 bilgisayar programı kullanılarak yapıldı. Kategorik değişkenler sayı veya yüzde, devamlı değişkenler ise ortalama ± standart sapma şeklinde belirtildi. Devamlı değişkenlerin karşılaştırılmasında öncelikle parametrelerin normal dağılıma uygunluğuna Kolmogorov- Smirnov testiyle bakıldı. Gruplar arasında normal dağılıma uymayan verilerin karşılaştırılmasında Kruskal-Wallis testi uygulandı. Normal dağılıma uyan verilerin karşılaştırılmasında ANOVA ve bağımsız örneklem t testi kullanıldı. P değerinin 0,05 altında olması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.

Bulgular

Çalışmaya alınan 104 olgunun yaşları 18-65 arasında değişmekte olup, ortalama yaş 44,15±10,81 yıl idi. Hastaların demografik ve klinik verileri Tablo 1’de gösterilmiştir.

Serum 25(OH)D vitamini düzeylerine göre 3 gruba ayrılan hastaların %25’i grup 1’de [25(OH)D vitamin>30 ng/mL], %12,5’i grup 2’de [20 ng/mL<25(OH)D vitamin<30 ng/mL], %62,5’i grup 3’te [25(OH)D vitamin<20 ng/mL] yer almaktadır.

Olguların serum 25(OH)D vitamin düzey grupları ile laboratuvar parametreleri arasında istatistiki açıdan anlamlı fark saptanmadı (p>0,05 Tablo 2).

Olguların SMMT alt parametre puan ortalamaları en düşük grup 3’te saptanmasına rağmen gruplar arasında istatistiki açıdan anlamlı ilişki tespit edilmedi (p>0,05 Tablo 3).

Tartışma

D vitamininin Ca ve kemik metabolizması üzerine etkisi çok iyi bilinmekte olup kognitif fonksiyonlardaki rolü ise yakın zamanda birçok araştırmanın konusu olmuştur. Yapılan hayvan deneylerinde santral sinir sisteminde birçok lokalizasyonda DVR tespit edilmesi nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların etiyopatogenezinde D vitamini düzeyleri yada metabolizma bozukluklarının rolü olabileceği düşüncesini uyandırmış ve çalışmalara bu yolda yön verilmiştir. D vitamini düzeylerinin kognitif fonksiyonlarla ilişkisini araştırmak amacıyla yapılan çalışmalar genellikle ileri yaş ve demans hastalarını içeren gruplardan oluşmaktadır. Sonuçlar çelişkili olup D vitamini düzeylerinin kognitif performansla ilişkisi henüz kesinleşmemiştir. Bu durumun çalışmaların yöntemi, kullanılan kognitif testlerin tipi ve/veya D vitamininin hücresel mekanizması ile ilgili olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca genç erişkinlerde D vitamini takviyesi ve yüksek serum konsantrasyonları ile bilişsel ve emosyonel fonksiyonlar arasındaki ilişkiyi araştıran bir çalışmada da vitamin D düzeyi ile kognitif ve emosyonel fonksiyonlar arasında ilişki tespit edilmemiştir (4). Yine benzer şekilde Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Taraması çalışmasında da adölesan ve yetişkinlerdeki D vitamin düzeyleri ile nörokognitif fonksiyonlar arasında ilişki saptanmamıştır (8).

Günümüzde nöroaktif steroid olarak tanımlanan D vitamininin kognitif fonksiyonlarla ilişkisini araştırmak amacıyla genç erişkin kadınlarda yaptığımız bu çalışmada D vitamini serum düzeylerine göre 3 gruba ayrılan hastaların SMMT skorları ile vitamin düzeyleri arasında anlamlı ilişki tespit edilmedi. Bu sonuç literatürdeki benzer yaş grupları ile yapılan çalışmalarla uyumluluk göstermektedir (8,9).

D vitamini ile kognitif performans arasında ilişki tespit eden çalışmalarda mevcuttur. Przybelski ve Binkley (10) 32 olgu ile SMMT kullanarak yaptıkları çalışmada serum D vitamin konsantrasyonları ile kognitif durum arasında anlamlı ilişki tespit etmişlerdir. Oudshoorn ve ark. (11) 225 hastada SMMT kullanarak yapmış oldukları çalışmada da benzer ilişki bulmuşlardır.

Literatürde serum 25(OH)D vitamin konsantrasyonları ile kognitif fonksiyonlar arasında anlamlı ilişki tespit eden çalışmaların birçoğu ileri yaş ve demanslı hasta grupları üzerinde yapılmıştır (12,13). Genç erişkin popülasyon üzerinde bu konuda yapılan çalışma sayısı sınırlıdır. Yapılan çalışmaların çoğunda bizim çalışmamızla benzer olarak bu ilişki saptanmamıştır.

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Çalışmamızın sadece kadın popülasyon üzerinde yapılması nedeni ile sonuçların tüm topluma genellenememesi ve hasta sayısının az olması çalışmanın kısıtlılıklarıdır.

Sonuç

D vitamini ve kognitif performans arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalara baktığımızda henüz fikir birliğinin, ilişkiyi gösteren kanıtın olmadığını görmekteyiz.

D vitaminin kognitif fonksiyonlar üzerindeki etkisini araştırmak, tespit etmek için yüksek hasta sayılı prospektif kohort çalışmalara ihtiyaç vardır.

Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma öncesinde Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu’nun onayı alınmıştır (Karar No: 14/H, Tarih 09.08.2011), Hasta Onayı: Çalışmaya katılan hastalardan bilgilendirilmiş yazılı onam alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: Sibel Ösken, Afitap İçağasıoğlu, Pınar Arslan, Zeliha Eğilmez, Sadiye Murat, Dizayn: Sibel Ösken, Afitap İçağasıoğlu, Pınar Arslan, Zeliha Eğilmez, Sadiye Murat, Veri Toplama veya İşleme: Sibel Ösken, Afitap İçağasıoğlu, Pınar Arslan, Zeliha Eğilmez, Sadiye Murat, Analiz ve Yorumlama: Sibel Ösken, Afitap İçağasıoğlu, Pınar Arslan, Literatür Arama: Sibel Ösken, Yazan: Sibel Ösken.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.